“De ogen sluiten kan voor sommigen al heftig zijn”

 “We worden verleid om overal een oordeel over te hebben”

Mindfulness is iets heel persoonlijks, iedereen geeft er zijn eigen invulling aan. Wat betekent mindfulness voor jou?
“Voor mij bestaat mindfulness uit drie dingen. Ten eerste: oeverloos nieuwsgierig zijn naar de dingen die gebeuren, en ten tweede: die dingen vriendelijk, dus zonder oordeel, benaderen. Het derde onderdeel is de discipline die je nodig hebt om terug te keren naar de eerste twee stappen. We worden verleid om overal een oordeel over te hebben. Het is heel belangrijk om dit actief te voorkomen of op z’n minst op te merken. Als je 2600 jaar terug in de tijd gaat, kom je bij de oorsprong van mindfulness. Toen was er een monnik in India, die de Boeddha werd genoemd. Die heeft mindfulness niet bedacht, maar wel als eerste ‘geleefd’. Het woord mindfulness komt van het woord sati uit de oud-Indiaanse taal Pali, dat naar het Engelse werkwoord to remember kan worden vertaald. Je moet je iets herinneren om het toe te kunnen passen. Als je mindfulness vergeet ben je het kwijt. Je moet jezelf dus constant eraan herinneren. Dat klinkt wellicht obsessief, maar dat is het absoluut niet. Het is een uitnodiging om in het moment te leven. We zijn geneigd om in de toekomst te leven, maar niet in het hier en nu. Het gaat niet om ‘zen’ zijn, maar juist om het opmerken van wat er gebeurt, van moment tot moment. Dan maakt het niet uit of de ervaring positief, negatief of neutraal is. In het opmerken van het moment schuilt de vrijheid, die mindfulness kan bieden: bevrijd worden van de constante neiging om je te verzetten tegen datgene wat we als negatief of bedreigend ervaren en ons vastklampen aan hetgeen we willen behouden.”

Hoe ben je met dit gedachtegoed in aanraking gekomen?
“Ik heb altijd al een voorliefde voor het boeddhisme en vooral de boeddhistische psychologie gehad. Op een gegeven moment ben ik Duits gaan studeren en deed iets anders dan de andere studenten om mij heen. Zij gingen naar Keulen of Münster, maar ik wilde juist het boeddhisme vanuit het Duits benaderen. Toen kwam ik bij Hermann Hesse uit, een bekende Duitse schrijver uit de jaren ’60. Hij was destijds heel populair onder de hippies. Vervolgens ben ik drie maanden lang literatuuronderzoek gaan doen in India en Nepal. Ik vroeg me af welke boeken jongeren die naar India en Nepal kwamen, lazen. Dat was vaak Herman Hesse, maar ook andere oudere en moderne schrijvers. Het zaadje van het boeddhisme is toen geplant.

“Na een carrière binnen het onderwijs en de bancaire wereld gaf ik in 2008 mijn baan bij de Rabobank op. In Amerika waren de grote banken omgevallen en een wereldwijde crisis volgde. Ik begon enthousiast te solliciteren, maar werd nergens aangenomen. Een pittige tijd volgde en soms lag de wanhoop op de loer. Op een gegeven moment zat ik zelfs op het randje van de bijstand. Opeens dacht ik weer aan mindfulness. Toen ben ik naar de Radboud Universiteit in Nijmegen gegaan en ben ik gewoon de afdeling Psychiatrie opgelopen. Ik had gehoord dat ze daar iets met mindfulness deden, dus daar vroeg ik naar. Voordat ik het wist zat ik een uur later bij hoogleraar  Anne Speckens aan tafel. Zij wees me op een door haar nieuw opgezette mindfulnessopleiding. Na die opleiding ben ik als zzp-er aan het werk gegaan.”

“Ik bedacht me dat mindfulness bijna nergens zo moeilijk is als bij de first responders en Defensie”

Voor je workshops en trainingen focus je vooral op first responders (de hulpverleners die als eerst bij een incident aankomen) en Defensie. Waar komt dat vandaan?
“Dat begon toen in 2021 het Capitool in de VS bestormd werd. De beelden zie ik nog helder voor me: die ene politieagent, die de hele meute op de trap tegenhield en ze wegleidde van de Senaat naar een groep veiligheidsagenten. Ik vond het bewonderenswaardig hoeveel tegenwoordigheid van geest die man had. Hij hield echt de regie, ondanks dat hij onder mentale hoogspanning stond en de wereld over zijn schouders meekeek. Snel daarna kwamen de coronarellen in Den Bosch. Toen liet de politie dezelfde tegenwoordigheid van geest zien. Ik bedacht me dat mindfulness bijna nergens zo moeilijk is als bij de first responders en Defensie.

“Via oud-commando’s Dai Carter en Ray Klaassens, de instructeurs van Kamp Van Koningsbrugge, kwam ik erachter dat de special forces zich ook veel bezighouden met mindfulness. Een van hen zei bijvoorbeeld dat hij tijdens het parachutespringen boven een oorlogsgebied heel bewust z’n rust pakte, omdat op de grond de hel uit kon breken. Het moment van springen was voor hem een mindfulness-oefening. Ook buiten missies is er aandacht voor mindfulness en mindset. Het gaat om hard werken, maar ook om hard ontspannen. Hard ontspannen betekent aandacht voor je lichaam en geest. Het leeft bij de special forces veel meer dan je op het eerste gezicht zou verwachten. Dus zo ben ik uiteindelijk via een aantal stappen bij Onbekende Helden en Defensie gekomen.”

“Defensie was veel opener dan ik had verwacht”

Kan de geestelijke ondersteuning bij Defensie jouw boodschap versterken? Heb je contact met die mensen?
“Defensie noem ik altijd een fort van buiten, ik ben inmiddels via een kattenluikje naar binnen gekropen. Ik werk altijd vanuit de verbinding. Als je elkaar kunt versterken, moet je dat doen. Ik ben me ervan bewust dat ik een gewaagd project ben gestart om zonder defensie achtergrond defensiemensen te benaderen. Ik had verwacht dat mensen me meer als buitenstaander zouden zien. Maar toen ik met hen in gesprek kwam, bleek het een warm bad te zijn. Ze waren veel opener dan ik had verwacht.”

Kun je vertellen hoe een cursusdag eruit ziet?
“Het is een dag waarop je kunt ruiken aan mindfulness. Vaak krijg ik dan de vraag of er ook een uitgebreidere training is, maar die is er helaas nog niet. Daar ligt voor mij en Defensie een mooie taak.

We gaan op zo’n dag een aantal modellen langs, die je helpen om kennis te maken met mindfulness. Maar het gaat vooral om het ervaren van de oefeningen. Het is dus geen theoretische uitleg, maar draait echt om de ervaring. Niet alleen weten dat je twee voeten hebt, maar ze daadwerkelijk ook voelen, om maar een voorbeeld te noemen. Een van de opdrachten is bijvoorbeeld vijf minuten je ogen dichtdoen, iets wat voor veel mensen al behoorlijk pittig kan zijn. Dat kan heel bijzonder of heftig zijn om te ervaren. Vervolgens vraag ik ze te focussen op hun ademhaling. Dat is voor sommigen niet te doen, het komt veel te dichtbij. De adem als object van je aandacht is daarbij niet heilig. Het gaat om het sturen van je aandacht. Als je bijvoorbeeld op een vogel let train je je adem  aandacht ondertussen ook. Daar hoef je je ogen niet voor dicht te doen en je hoeft niet volledig gefocust te zijn op je ademhaling. Het gaat om de kwaliteit van aandacht en de adem hoeft dus niet altijd het object van de aandacht te zijn. Zeker niet als er mogelijk sprake is van trauma. Op dit punt merk ik als trainer dat mindfulness steeds trauma-sensitiever wordt. Een mooie ontwikkeling, als je het mij vraagt.

“Ik laat ze  als het ware een paar happen nemen van het lopend buffet dat mindfulness heet. Vervolgens kijk ik aan het eind van de dag wat de reactie is en of er animo is voor meer. Als je het niks vindt, is dat ook helemaal prima.”

Zou je nog iets toe willen voegen?
“Ik vind het thema ‘trauma’ binnen mindfulness heel belangrijk. Daar stond ik aanvankelijk niet zo bij stil, tot ik merkte dat er veel deelnemers waren met een traumaverleden, vooral in de hoek van de first responders. Bij sommigen van hen veroorzaakt mindfulness meer schade dan dat het helpt. Daarom is het van groot belang om contra-indicaties scherp in het vizier te houden.  Door hun trauma hebben deze deelnemers een hele smalle ‘Window of Tolerance’, oftewel en krappe tolerantieruimte. Mindfulness nodigt deelnemers uit om dit gebied in een veilige setting te ontdekken en (mogelijk) te vergroten, maar voor de getraumatiseerde groep kan dit heel heftig zijn. Het is belangrijk om dit goed te screenen en te kijken of er niet al onderliggende dingen zijn, zoals bijvoorbeeld een depressie of verslavingsproblematiek.

Tot slot vind ik het belangrijk om te zeggen dat iedereen binnen de cursus kan doen wat goed voelt. Het maakt echt niet uit of je je ogen open of dicht hebt.”